Aby psychoterapia była skuteczna niezbędnym jest stworzenie relacji terapeutycznej, czyli bezpiecznej przestrzeni, w której zachodzi dynamika przeżyć między pacjentem a terapeutą, prowadząca do uzdrawiającego uwolnienia emocji i zrozumienia siebie. Psychoterapia jest procesem, często w zależności od nurtu trwa kilka miesięcy lub kilka lat i spotkania odbywają się raz lub lika razy w tygodniu. Pacjent i psychoterapeuta oddziałują na siebie na poziomie świadomym jak i nieświadomym.
Opór przed podjęciem terapii jest rzeczą zrozumiałą i wynika w dużej mierze z niewiedzy i lęku o to jak wyglądają spotkania. Dlatego bardzo ważne jest, aby zasady były jasne od początku. Zanim nawiąże się przymierze terapeutyczne pacjent powinien znać zasady udziału w psychoterapii. Kluczową sprawą jest “setting”, czyli określenie jak będą wyglądały spotkania z terapeutą. Określone zostaje miejsce, dzień tygodnia i godzina, czas trwania sesji- 50 min, płatności za sesje, płatności za nieobecności, informowanie o urlopach inieobecnościach. Klarowne zasady, przedstawione na początku procesu powodują, że zmniejsza się lęk i buduje się zaufanie do terapeuty. Wzmocnione jest to przez zasadę poufności, czyli pewność, że wszystko co usłyszy terapeuta nie wyjdzie za drzwi gabinetu.
Każdy psychoterapeuta, niezależnie od nurtu, pracuje w oparciu o kodeks etyczny. Z pozoru chłodny dystans to tak naprawdę neutralna postawa terapeuty, która pozwala utrzymać granice. Nie oznacza to jednak, że terapeuta nie empatyzuje z pacjentem. Poprzez zadawanie pytań lub pogłębienie treści wnoszonych przez pacjenta terapeuta stara się zrozumieć jego perspektywę bez oceniania i wydawania opinii. Zwyczajowo na początku terapii prowadzonesą konsultacje, 3-4 spotkania. Wtedy właśnie przez obie strony zostaje podjęta decyzja o rozpoczęciu terapii. Czasami ta relacja nawiązuje się po kilku spotkaniach, a czasem potrzeba więcej czasu aby móc pokonać opór i wejść w szczery kontakt.. Wspomniany opór to jeden zmechanizmów obronnych, czyli przeszkoda w dotarciu do nieświadomości osoby terapeutyzowanej. Według teorii Freuda większość naszych uczuć, myśli i pragnień jest nieświadoma i ma wpływ na nasze zachowanie a także powoduje zaburzenia psychiczne.
Oporem może być unikanie tematów, gdyż pewne treści mogą być źródłem dyskomfortu. Ten mechanizm obronny może także przejawić się przez opóźnienia bądź odwoływanie sesji.
Kolejnym przykładem jest minimalizowanie problemów bądź odrzucanie interpretacji terapeuty. Jeszcze inną formą jest racjonalizacja, czyli tłumaczenie swoich zachowań znajdując logiczne argumenty. Warto wspomnieć o dynamice przeniesienia i przeciwprzeniesienia, czyli sytuacji, w której pacjent przenosi swoje uczucia na terapeutę oraz gdy terapeuta zauważa, że ma różne uczucia w stosunku do pacjenta co może zaburzać jego neutralną postawę.
W momencie rozpoczęcia terapii psychoterapeuta rozumie dynamikę i strukturę charakteru pacjenta. Początkowe pytania diagnostyczne i wywiad dodają pacjentowi otuchy, tworzy się bezpieczna struktura. Na takie konkretne pytania zazwyczaj pacjenci opowiadają z łatwością, ale gdy osoba terapeuty staje się kimś bliskim i przypomina np matkę (wspomniane wcześniej przeniesienie) to opowiadanie o własnym życiu nie jest już takie łatwe i wiąże się często z emocjami, na przykład ze wstydem. Zadaniem terapeuty jest interpretacja, tak aby pacjent miał wgląd w swoje emocje i umiał zobaczyć co projektuje na innych ludzi. Cały ten obszerny zbiór zasad i mechanizmów pokazuje jak wygląda relacja psychoterapeuta – pacjent.
Zasady natomiast służą do budowania relacji terapeutycznej. Pacjent mając ramy wie czego może się spodziewać odkrywając siebie. Ale dopiero połączenie emocjonalne, gdy terapueta przestaje być funkcją, a staje się empatycznym człowiekiem w oczach pacjenta pozwala na stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania i prowadzi do głębszej relacji. Jest to moment bardzo subiektywnie umiejscowiony w czasie procesu terapeutycznego. Z całą pewnością jednak nie da się go nie poczuć.